Początki Policji w Koninie - Aktualności - Komenda Miejska Policji w Koninie

Z dziejów konińskiej policji w latach II Rzeczypospolitej (cz. I)

Kto i w jaki sposób mógł zostać policjantem

Wraz z odzyskaniem niepodległości w 1918 r. niezbędne stało się zorganizowanie służb policyjnych. Jak w przypadku innych struktur odrodzonego państwa w pierwszych tygodniach panowały w zakresie organizacji i zasadach funkcjonowania różne lokalne rozwiązania, a w skali kraju ścierały się poglądy dotyczące ostatecznego kształtu organizacyjnego służby policji. Pierwsze struktury powstawały z reguły w skali powiatów i to ich organizatorzy-dowódcy ustalali dość autonomicznie, aczkolwiek w porozumieniu z komisarzami powiatowymi (późniejszymi starostami), szczegółowe rozwiązania. W tym również takie, jak sama nazwa formacji i warunki, które winni spełniać kandydaci do służby.

W przypadku ówczesnego powiatu konińskiego przyjęto pierwotnie nazwę „Państwowa Straż Policyjna pow. Konińskiego”. Konińska policja w listopadzie i grudniu 1918 r. powstała w trybie ochotniczego i dobrowolnego zaciągu, a zasada dobrowolnego zgłaszania się kandydatów do służby w policji rzecz jasna obowiązywała również w okresie późniejszym. Ogłaszając 22 listopada 1918 r. w miejscowej prasie urzędowej obwieszczenie o naborze do formowanej policji, jej organizator i późniejszy komendant Rajmund Stoczewski, informował, że zgłaszający się kandydaci winni odpowiadać następującym warunkom:

[…] 1/ nienaganna przeszłość, 2/ wiek nie niżej 21 lat, 3/ elementarne wykształcenie. Zastrzeżono również, że […] pierwszeństwo przysługuje byłym wojskowym. W tamtych realiach nie oznaczało to rzecz jasna wojskowych emerytów, a osoby, które wcześniej służyły w wojsku oraz posiadały odpowiednie przeszkolenie i najczęściej wówczas także doświadczenie frontowe.

Przepisy o organizacji Milicji Ludowej z 5 grudnia 1918 r., pierwszy ogólnopaństwowy akt prawny dotyczący tworzenia ogólnokrajowej formacji zależnej bezpośrednio od Ministra Spraw Wewnętrznych, określał bardzo ogólnie, że […] każdy członek Milicji Ludowej winien mieć odpowiednie kwalifikacje fizyczne i moralne.

Natomiast Dekret o organizacji policji komunalnej z 9 stycznia 1919 r. szczegółowo określał, że […] kandydat na funkcjonariusza policji komunalnej winien odpowiadać następującym warunkom: 1) wiek nie niżej 21 lat, 2) należyte uzdolnienie, 3) nieskazitelność obywatelska, 4) zdrowie fizyczne, 5) poprawna znajomość języka polskiego w piśmie i słowie. Jednocześnie określono kategorie osób, które nie mogły się ubiegać o stanowisko w policji komunalnej i być do niej przyjęci. Były to: […] 1) osoby, względem których wszczęto dochodzenie sądowe lub śledztwo za czyny przestępcze, o ile nie zostały na mocy wyroku sądowego uwolnione, 2) złożeni z urzędu lub wydaleni ze służby państwowej, 3) skazani za bankructwo, 4) osoby pozostające pod kuratelą.

Wyjaśnić w tym miejscu należy, że w pierwszych miesiącach niepodległej Polski istniał zamysł zorganizowania w kraju różnych, w istocie odrębnych formacji policji. Wspominana Milicja Ludowa, zgodnie z pierwotnym założeniem, miała być jednolitą formacją ogólnokrajową, wojskowo zorganizowaną i zależną bezpośrednio od Ministra Spraw Wewnętrznych. W przeciwieństwie do lokalnych policji komunalnych, organizowanych przez zarządy gmin miejskich i organy samorządowe powiatowe, ale pod dozorem i zwierzchnim zarządem władz państwowych, przy czym władza naczelna należała również do Ministra Spraw Wewnętrznych.

Przeważyła jednak inna koncepcja, zgodnie z którą miała istnieć ostatecznie wyłącznie jedna formacja policji w postaci Policji Państwowej, co nastąpiło po wejściu w życie ustawy z dnia 24 lipca 1919 r. o policji państwowej. Wspomniana ustawa określała, że korpus policji uzupełnia się drogą dobrowolnego zgłaszania się kandydatów. Dotychczasowi funkcjonariusze policji komunalnej, państwowej, samorządowej, milicji ludowej, straży kolejowej oraz istniejących urzędów śledczych, z mocy ustawy wcieleni zostali do Policji Państwowej, jednakże na ogólnych zasadach kwalifikacyjnych przewidzianych w tejże ustawie. Warunkiem przyjęcia było: […] 1) obywatelstwo polskie, 2) nieskazitelna przeszłość, 3) wiek od 23 do 45 lat, 4) zdrowa budowa ciała oraz wzrost odpowiedni, 5) znajomość języka polskiego w piśmie i w słowie, i umiejętność liczenia.

Kryteria te dotyczyły w istocie niższych funkcjonariuszy, do których należeli: posterunkowy, starszy posterunkowy, przodownik, starszy przodownik. Kandydaci na wyższych funkcjonariuszy policji musieli bowiem dodatkowo posiadać określony cenzus wykształcenia (przykładowo komendant powiatowy i zastępca komendanta okręgowego/wojewódzkiego świadectwo ukończenia średniego zakładu naukowego, natomiast komendant okręgowy/wojewódzki, zastępca komendanta głównego i komendant główny, wykształcenie wyższe).

O przyjęciu kandydata decydowały komisje kwalifikacyjne, przy czym nominację do policji poprzedzała półroczna służba próbna, która była zaliczana do czasu służby w policji. Założeniem było również, że wszyscy funkcjonariusze policji mieli ukończyć specjalne szkoły, do których (z reguły na okres od kilkunastu tygodni do kilku miesięcy) mieli być sukcesywnie kierowani funkcjonariusze na zasadzie służbowego oddelegowania.

Ponieważ na terenie powiatu konińskiego nie zorganizowano żadnych struktur Milicji Ludowej, a przed wejściem w życie ustawy z dnia 24 lipca 1919 r. istniała wyłącznie policja komunalna powiatu konińskiego, to ona została przekształcona w Policję Państwową.

Sposób i kryteria naboru do policji zmieniło z czasem rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o Policji Państwowej. W miejsce poprzedniego podziału na wyższych i niższych funkcjonariuszy rozporządzenie wprowadziło podział na oficerów i szeregowych. Oficerami w porządku wg stopnia byli: […] Generalny Inspektor P.P., Nadinspektor P.P., Inspektor P.P., Podinspektor P.P., Nadkomisarz P.P., Komisarz P.P., Podkomisarz P.P., Aspirant P.P. Natomiast szeregowymi policji w porządku wg stopnia byli: […] Starszy przodownik P.P., Przodownik P.P., Starszy posterunkowy P.P., Posterunkowy P.P.

W konsekwencji tego podziału odmienne były zasady i kryteria w zakresie uzupełniania korpusu Policji Państwowej. W odniesieniu do oficerów uzupełnienie miało następować w drodze awansowania starszych przodowników oraz przyjmowania zgłaszających się kandydatów, […] którzy uczynili zadość powszechnemu obowiązkowi wojskowemu – z zastrzeżeniem pierwszeństwa dla oficerów rezerwy. Trzecią formą było przejście do policji bezpośrednio ze stałej (zawodowej) służby w wojsku. Oficerowie rozpoczynali służbę w stopniu aspiranta, z wyjątkiem kandydatów z ukończonym akademickim wykształceniem prawniczym, którzy rozpoczynali służbę w stopniu podkomisarza. Natomiast oficer przechodzący do policji bezpośrednio z zawodowej służby wojskowej nie mógł być przyjęty do policji w stopniu niższym, aniżeli odpowiadającym posiadanemu stopniowi wojskowemu.

Szeregowi policji byli natomiast rekrutowani spośród zgłaszających się do służby szeregowych rezerwy, którzy odbyli czynną (czyli zasadniczą) służbę w wojsku. W przypadku braku takich kandydatów możliwe było przyjęcie innego kandydata spośród osób, […] które uczyniły zadość powszechnemu obowiązkowi wojskowemu. Kandydaci na szeregowych policji musieli odpowiadać wskazanym warunkom, czyli posiadać: […] 1) obywatelstwo polskie, 2) nieskazitelną przeszłość, 3) wiek od 21 do 35 lat, 4) odpowiednie uzdolnienie fizyczne i umysłowe, 5) zdolność do działań prawnych, 6) biegłą znajomość języka polskiego w słowie i piśmie, 7) wykształcenie ogólne w zakresie co najmniej 4 klas szkoły powszechnej. Przyjęcie do służby w charakterze szeregowego uzależnione było również od zobowiązania się kandydata do czteroletniej służby w Policji Państwowej. Szeregowi rozpoczynali służbę w stopniu posterunkowego, z wyjątkiem podoficerów żandarmerii wojskowej, których Komendant Główny P.P. mógł przyjmować w stopniach wyższych. Granica wieku kandydata nie miała zastosowania w przypadku bezpośredniego przejścia do policji ze służby w wojsku.

Natomiast kandydaci na oficerów policji, oprócz powyższych warunków, musieli posiadać wykształcenie średnie, ogólnokształcące lub zawodowe, zakończone przypisanymi egzaminami. Kandydaci, którzy wcześniej zajmowali stanowiska w policji, administracji ogólnej lub sądownictwie, mogli być przyjmowani również i po przekroczeniu 35 roku życia. Wymóg odnoszący się do wykształcenia nie miał zastosowania w odniesieniu do starszych przodowników, zyskujących w drodze awansu stopień oficerski w uznaniu wybitnych zasług i zdolności.

Piotr Rybczyński

Archiwum Państwowe w Poznaniu

Oddział w Koninie