Jutro mija 100 lat od powstania Policji Państwowej w Koninie
Chociaż Ustawa o policji zaczęła obowiązywać od 24 lipca 1919 roku, to jednak za datę powstania tej formacji w Koninie należy uznać właśnie 11 grudnia 1918 roku. Kierownik Oddziału Archiwum Państwowego w Koninie pan Piotr Rybczyński przygotował na ten temat artykuł. Zachęcamy do lektury.
100-lecie powstania konińskiej policji
Policja Państwowa w powierzonym mi powiecie czynną od dnia 11 grudnia 1918 r. – pisał w sprawozdaniu z dnia 19 stycznia 1919 r. Bronisław Szymański, ówczesny Komisarz Ludowy Powiatu Konińskiego (taki tytuł nosił wówczas przedstawiciel rządu w powiecie,
a w późniejszym okresie Starosta Powiatowy Koniński). Zorganizowana została od podstaw w przeciągu trzech tygodni oraz w niespełna miesiąc po opuszczeniu Konina i regionu przez niemieckie siły okupacyjne. Proces jej powstania stanowi ciekawy przyczynek kształtowania się lokalnych struktur państwowych niepodległej Polski.
Jednym z podstawowych zadań po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. było zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Z chwilą ostatecznego opuszczenia Konina i regionu przez Niemców, co nastąpiło 12 listopada 1918 r., obowiązek ten spoczął początkowo na barkach burmistrza Konina oraz wójtów i burmistrzów okolicznych gmin
i miasteczek. Rzecz jasna wymagało to stworzenia odpowiedniej służby i były wówczas dwa sposoby doraźnego rozwiązania tej kwestii. Zatrudnienie odpowiednich osób jako policjantów miejskich i gminnych lub powołanie tzw. milicji obywatelskiej, w ramach której to obywatele ochotniczo i nieodpłatnie mieli pełnić służbę. Zatrudnienie etatowych policjantów uznawano generalnie za bardziej racjonalne, ale wymagało środków finansowych, których magistraty
i zarządy gmin z reguły nie miały w wystarczającej wysokości. W konsekwencji przez pierwszych kilkanaście dni służbę porządkową w miastach i w niektórych gminach pełnili zarówno nieliczni płatni policjanci, wspomagani z konieczności przez ochotników milicjantów, a w innych wyłącznie milicje i straże obywatelskie. Były to służby zupełnie autonomiczne w granicach miast i gmin wiejskich, a ich działania nie były koordynowane. Niektóre zadania z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa, w ramach, jak to określano „opieki wojskowej”, starali się również wykonywać, często zupełnie niezależnie od istniejących
już władz cywilnych, ochotniczo zmobilizowani i skoszarowani w Koninie członkowie
V Obwodu Polskiej Organizacji Wojskowej.
Taki stan rzeczy trwał formalnie do 17 listopada, kiedy na mocy rozkazu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przybył do Konina Rajmund Stoczewski, „instruktor państwowy Straży Policyjnej”, celem zorganizowania „Państwowej Straży Policyjnej” w ówczesnym powiecie konińsko-słupeckim. Po wstępnych działaniach organizacyjnych i konsultacjach z ówczesnym Komisarzem Rządowym, wobec zupełnego braku broni i wykwalifikowanych ludzi, w dniu 24 listopada pojechał do Warszawy w celu uzyskania w Komisji Wojskowej 100 rewolwerów i pałaszy lub też karabinów oraz zaangażowania do służby 35 wojskowych. Po wielu trudach udało się ostatecznie uzyskać 100 karabinów i 5000 sztuk amunicji. Wraz z bronią
i zaangażowanymi ludźmi powrócił do Konina w dniu 1 grudnia i rozpoczął dalsze prace nad zorganizowaniem służby policyjnej na podległym mu terenie. W dniu 11 grudnia zakończono proces tworzenia posterunków. We wszystkich gminach ówczesnego powiatu konińskiego oraz w 5 gminach nowotworzonego powiatu słupeckiego znajdowały się obsadzone przez funkcjonariuszy posterunki. Tym samym oficjalnie uznano, że zakończono organizację jednolitej policji, która przejęła całkowitą odpowiedzialność za bezpieczeństwo i porządek publiczny w regionie. Z początkiem 1919 r. ostatecznie nastąpiło oddzielenie
i usamodzielnienie powiatu słupeckiego, co spowodowało przekazanie części posterunków pod odrębną komendę powiatową.
Problem uzbrojenia tworzonej policji udało się rozwiązać, ale innym był brak umundurowania, cieplej bielizny i butów. Dowodzący instruktor w dniu 13 stycznia 1919 r. zwrócił się o pomoc do Komisarza Ludowego, pisząc m.in. […] z powodu braku odzieży ciepłej, tj. należytego umundurowania, spełnianie nałożonych obowiązków jest trudne.
Do dnia dzisiejszego z przeziębienia zachorowało 3 posterunkowych, którzy odesłani zostali do szpitala w Koninie. Sprawa ta jest bardzo ważną, a z chwilą nastania dużych mrozów będzie dalsze pełnienie służby rzeczą bardzo trudną. Przeto proszę ob. Komisarza
o przedsięwzięcie pewnych środków i w najkrótszym czasie załatwienie tej palącej sprawy...
We wspomnianym już sprawozdaniu z dnia 19 stycznia 1919 r. Komisarz Ludowy informował także władze centralne, w jaki sposób przebiegał sam proces organizacji, jakie były ówczesne zadania policji i jej skład osobowy, pisząc min. in. […] Milicja Obywatelska
i samorzutnie zorganizowane ochotnicze formacje straży zostały rozwiązane. Milicje ciał samorządowych miejskich wstąpiły w szeregi Policji Państwowej, która zorganizowana została i objęła posterunki we wszystkich gminach powiatu, jako też po miastach. Zadaniem Policji Państwowej jest zapewnienie bezpieczeństwa publicznego; sprawuje ona nadzór nad wykonywaniem przepisów prawa i rozporządzeń w zakresie działania policji miejscowej oraz jest organem wykonawczym władz państwowych i komunalnych. Skład jej jest następujący:
a/ Komendant, b/ Zastępca, c/ 4 sierżantów, d/ 17 kaprali, e/ 90 szeregowców,
f/ 3 kancelistów w biurze, g/ 1 woźny, h/ 1 goniec…
W kolejnych miesiącach 1919 r., w związku ze zmianami organizacyjnymi wynikającymi z przepisów o organizacji Milicji Ludowej z dnia 5 grudnia 1918 r. oraz dekretu z dnia 9 stycznia 1919 r. o organizacji policji komunalnej, dotychczasowa „Państwowa Straż Policyjna pow. Konińskiego” zmieniła nazwę na „Policja Komunalna Powiatu Konińskiego”, na czele z „Urzędem Policji Komunalnej Powiatu Konińskiego”.
Na terenie powiatu konińskiego nie zorganizowano natomiast żadnych struktur Milicji Ludowej, która zgodnie z pierwotnym założeniem miała być jednolitą formacją ogólnokrajową, wojskowo zorganizowaną i zależną bezpośrednio od Ministra Spraw Wewnętrznych. W przeciwieństwie do lokalnych policji komunalnych, organizowanych przez zarządy gmin miejskich i organy samorządowe powiatowe, ale pod dozorem i zwierzchnim zarządem władz państwowych, przy czym władza naczelna należała również do Ministra Spraw Wewnętrznych.
Po wejściu w życie ustawy z dnia 24 lipca 1919 r. o policji państwowej, zgodnie
z którą w Polsce miała istnieć ostatecznie wyłącznie jedna formacja policji w postaci policji państwowej, dotychczasowa policja komunalna przemianowana została (na przełomie miesiąca września i października) na Policję Państwową, a urząd policji na „Komendę Policji Państwowej pow. Konińskiego”. Komendantem Powiatowym Policji Państwowej został dotychczasowy Naczelnik Policji Komunalnej, Rajmund Stoczewski. Po reorganizacji stan osobowy funkcjonariuszy policji w powiecie (według danych z miesiąca października tegoż roku) wynosił: komendant powiatowy, zastępca komendanta powiatowego, 3 urzędników,
3 starszych przodowników, 14 przodowników, 15 starszych posterunkowych oraz 59 posterunkowych.
Piotr Rybczyński
Archiwum Państwowe w Poznaniu
Oddział w Koninie
